کنترل بیولوژیک شپشکهای نرم تن
شپشکهای نرم تن متعلق به خانواده(Coccidae) میباشند. تعدادی از مهمترین گونههای این خانواده که در روی محصولات گلخانهای و گیاهان زینتی ایجاد خسارت می کنند عبارتند از :
۱) hesperidum Coccus
۲) Saissetia oleae
۳) Saissetia coffeae
مهمترین پارازیتوئیدهای شپشکهای نرم تن متعلق به خانواده(Aphelinidae) و(Encyrtidae) هستند.
از خانواده (Encyrtidae) مهمترین گونه متعلق به جنس (Metaphycus) و (Encyrtus) هستند. جنس helvolus) (Metaphycus در کشور ایران وجود دارد و به عنوان یکی از عوامل کنترل بیولوژیک تکثیر و در گلخانهها و در روی گیاهان زینتی رهاسازی میشود که میتواند شپشکهای نرم تن را تحت کنترل در بیاورد.
گونه دیگری که در کنترل بیولوژیک مورد استفاده هستند زنبورهایی به طول ۲ میلیمتر میباشند که مراحل مختلف پورگی شپشکهای نرم تن را پارازیته میکنند. در این گونه، حشرات ماده زرد رنگ و حشرات نر تا حدودی تیره تر هستند.
هر حشره ماده در طول روز ۵ شپشک ماده را پارازیته میکند و چندین برابر این تعداد را از طریق تغذیه از بین میبرد. در حقیقت زنبورها هم شکارگر هستند و هم پارازیتوئید.
رشد کامل حشرات در ۳۰ درجه سانتیگراد حدود ۱۱ روز و ۱۸ درجه سانتیگراد حدود ۳۳ روز به طول میانجامد.
از خانواده (Encyrtus) به گونهای بنام (Encyrtus lecaniorum) وجود دارد که نوعی زنبور پارازیتوئید است و برای کنترل شپشکهای نرم تن در گلخانهها رهاسازی میشود. در خانواده (Aphelinidae) مهمترین شپشکهای نرم تن پارازیتوئید متعلق به گونه (Coccophogus) هستند. از این گونه(Coccophagus lycimnia) گونهای است که در ایران نیز وجود دارد. این گونه تقریباً در تمام نقاط دنیا پراکنده میباشد، و برای کنترل بیولوژیک بعضی شپشکهای نرم تن مورد استفاده قرار میگیرد.
آیا هر یک از این زنبورهای ذکر شده بر علیه نوع خاصی از شپشکها کاربرد دارد؟
خیر، از آنجا که هیچکدام از این زنبورها مونوفاژ (Monophage) نیستند، و صرفاً از گونهای خاص از شپشکها تغذیه میکنند در محیطهای گلخانهای که تعداد آفات مشخص است تمرکز پیدا میکنند.
گروه دیگر از شپشکهایی که بر روی گیاهان زینتی و گلخانهای فعال هستند، شپشکهای آردآلود میباشند. این گروه متعلق به خانواده (Pseudococcidae) هستند. تعدادی از مهمترین شپشکهای این خانواده بر روی گیاهان زینتی عبارتند از :
۱) Pseudococcus citri
۲) adonidum Pseudococcus
۳) Pseudococcus obscorus
مهمترین دشمنان طبیعی این شپشکها، کفشدوزکهای خانواده (Coccinellidae) مخصوصاً گونهای بنام (Cryptolaemus montrouzieri) است که این گونه درایران بصورت تجارتی تولید میشود و برای کنترل شپشکهای نرم تن، بخصوص در شمال کشور کاربرد دارد. طول این کفشدوزک در حدود چهار تا پنج میلی متر استو بدنی قهوهای و سری نارنجی رنگ دارد. این حشرات بعد از پنج روز از آغاز جفتگیری، شروع به تخمگذاری میکنند. کفشدوزکهای ماده تخم خود را در داخل جوانه های گیاهان مخصوصا در داخل توده های تخم شپشک های آرد آلود قرار می دهند و در مدت عمر خود قادر هستند حدود ۵۰۰ تخم شپشک های آرد آلود را مورد تغذیه قرار بدهند. لارو و حشرات کامل کفشدوزکها از مراحل مختلف شپشک های آرد آلود تغذیه می کنند. اما حشرات کامل برای تغذیه ترجیحا از تخم و لاروهای سنین اولیه و لاروهایی که به رشد کامل رسیده اند و همچنین مراحل مختلف رشدی شپشک های آرد آلود تغذیه می کنند.
کفشدوزکهای (Cryptolaemus montrouzieri) گونهای پلیفاژ(Polyphage) هستند، علاوه بر شپشکهای آردآلود از شپشکهای نرم تن (Coccidae) نیز تغذیه میکنند.
در دمای ۲۱ درجه سانتیگراد هر لارو این حشرات حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ پوره سنی ۳-۲ شپشکهای آردآلود را مورد تغذیه قرار میدهند تا به رشد کامل برسند.
درجه حرارت تاثیر فوقالعاده زیادی بر سیکل زندگی و دوره رشدی این کفشدوزکها دارد. به عنوان مثال در ۳۰ درجه سانتیگراد، مدت زمان لازم برای رشد کامل این حشرات حدود ۲۵ روز میباشد اما در ۱۸ درجه سانتیگراد این مدت به ۷۲ روز افزایش مییابد.
حداکثر کارآیی این کفشدوزکها در چه شرایطی میباشد؟ در دمای بالای ۳۲ درجه سانتیگراد و زیر ۱۶ درجه سانتیگراد این حشرات فاقد توانایی تولید مثل (غیرفعال) هستند. بهترین دما برای فعالیت این کفشدوزکها ۲۸ درجه سانتیگراد میباشد.
گروه دیگر از دشمنان طبیعی شپشکهای آردآلود زنبورهای پارازیتوئید، مخصوصاًً خانواده (Encyrtidae) میباشند.
گونهای از این خانواده زنبورهایی با نام (Leptomastix dactylopii) هستند که طول بدن آنها ۲ میلیمتر است و تخمشان را در داخل بدن پورههای سنین مختلف شپشکها قرار میدهند. این زنبورها در واقع یک پارازیتوئید داخلی یا(Endoparasitoid) هستند. تخم این حشرات پس از قرار گرفتن در داخل بدن شپشکهای آردآلود تفریغ میشوند و لارو آنها محتویات بدن شپشک آردآلود را مورد تغذیه قرار میدهد و نهایتا ًً در داخل بدن شپشک تبدیل به شفیره میگردند. شفیره این حشرات پس از مدتی تبدیل به حشره کامل گشته و حشره کامل از طریق سوراخی که در پوسته شپشک آردآلود ایجاد میکند از آن خارج میگردد.
زنبور دیگری که برای کنترل بیولوژیک شپشکها مورد استفاده قرار میگیرد، زنبوری بنام (Anagyrus pseudcocci) از خانواده (Leptomastix dactylopii) است. طول دورهی زندگی این زنبور کوتاه است.
زنبورهای ماده این گونه به رنگ قهوهای و شاخک آنها سفید است. این زنبورها به طور انبوه تکثیر میشوند و در محیطهای گلخانهای رهاسازی میشوند و بخوبی میتوانند آفات را تحت کنترل درآورند.
کنترل بیولوژیک آفات در گلخانه، نسبت به کنترل بیولوژیک آنها در محیطهای طبیعی کاملاًً قابل دسترسی میباشد. بنابراین استفاده از سموم در محیطهای گلخانهای و بر روی گیاهان زینتی لازم نیست، بلکه با استفاده از دشمنان طبیعی در محیطهای گلخانهای مبارزه با آفات انجام میگیرد
-
کنترل بيولوژيک آفات