مطالعه كنه ها/ مطالعه كنه ها :
كنهها(Acari)
كنهها متعلق به زير رده آكاري(Acari) بوده و به همراه رتيلها و عنكبوتها رده (Arachnida) را بوجود ميآورند. كنهها يكي از بزرگترين گروه‌هاي بندپايان ميباشند كه به فراواني در طبيعت مشاهده ميشوند. حدود سي هزار گونه از اين بندپايان در دنيا شناسايي شدهاند و تقريباً بيش از پانصد هزار گونه ديگر همچنان ناشناخته باقي مانده‌اند.
اندازه كنهها متفاوت است مثلاً كنههاي خانواده تارسونميده(Tarsonemidae) فقط چند ميكرون و كنههاي بسيار بزرگ خانواده ايكسوديده (Ixodidae) اندازه‌اي حدود صد ميكرون دارند كه در روي دامها از خون آنها تغذيه ميكنند.
كنهها شامل گروه‌هاي آبزي و خشكي‌زي هستند. كنههاي خشكي‌زي در داخل خاك با جمعيت بسيار بالا ديده ميشوند و از مهم‌ترين بندپايان هستند. تعدادي از كنهها بخشي از زندگي خود را بصورت پارازيت مي‌گذرانند و ممكن است انگل بندپايان يا مهرهداران باشند. البته تعداد كمي هم بصورت انگل داخلي در داخل بدن حشرات و مهرهداران فعاليت ميكنند.
تعدادي از كنهها شكارگر و پِرداتور(Predator) هستند و در داخل خاك روي گياهان از ساير كنهها مخصوصاً از كنههاي گياهخوار و تخم حشرات كوچك تغذيه ميكنند. به عبارت ديگر تعدادي از گونههاي شكارگر در داخل خاك از انواع حشرات كوچك و ساير كنهها، نماتودها و تخم مگسها تغذيه ميكنند و جزء موجودات بسيار مفيد به حساب ميآيند .
تعداد زيادي از كنهها هم گياهخوار هستند. با كليسرهاي نيرومندي كه دارند بر روي گياهان خراشهايي ايجاد ميكنند و از كلروپلاست، مايع و شيره گياهي تغذيه ميكنند. همچنين تعدادي از گونههاي گياهخوار در محيط‌هاي انباري از غلات، خشكبار و برخي ديگر از غدههاي گياهان زينتي تغذيه ميكنند.
كنههاي خانواده فيتوزئيده(Phytoseidae) شكارگر هستند كه براي كنترل كنههاي گياهخوار بر روي گياهان زينتي در شرايط گلخانهاي زندگي ميكنند. همچنين در بسياري از نقاط دنيا بصورت تجارتي و انبوه توليد ميشوند و در گلخانهها رها سازي ميشوند. از نظر خصوصيات مورفولوژيك بدن كنهها از دو قسمت تشكيل شده است كه عبارت است از:
1- گناتوزوما(Gnathosoma) يا قسمت جلويي كه اعضاي حسي، كليسرها و پري‌پالپ‌ها را در بر ميگيرد.
2- قسمت عقبي كه ايدئوزوما(Idiosoma) ناميده ميشود پاهاي كنهها را در بر ميگيرد. كنهها در مرحله‌ي بالغ چهار جفت پا دارند پري پالپها عموماً دو تا پنجبندي و كلسيرها سه‌بندي و پاها در اكثر كنهها شش‌بندي هستند، ولي در برخي از كنهها پاها نيز به صورت دوهفت بندي ديده ميشوند.
بلندي پاها عبارت است از:
الف) كوكسا (Coxa) يا پيش ران؛
ب) تروكانتر(Trochanter) يا پس ران كه ممكن است دو بندي باشد؛
ج) فيمور(Femur) يا ران؛
د) پاتلا(Patella) يا ژنو (Genu)؛
هـ) تي‌بيا (Tibia) يا ساق؛
ر) تارسوس(Tarsus) يا پنجه كه در انتها به دو ناخن يا كلاو (Claw) و يك بالشك يا آلوريوم منتهي ميشود.
دستگاه گوارش در كنهها به حشرات شباهت دارد و شامل بخشهايي بوده كه عبارت است از:
1. موس (Mouth) دهان؛
2. اِزوفاگوس (Oesophagus) يا سر؛
3. وِنتريكولوس (Ventriculus) يا معده؛
4. هيند گات (Hind gut) يا روده عقبي؛
5. آنوس (Anus) يا مخرج .
سيستم توليد مثل در كنهها غالباً دو جنسي است و اكثر كنهها تخم گذار هستند گرچه تعدادي كنه زنده‌زا نيز مشاهده شده است.
تعدادي از كنهها بكرزا هستند كه توليد نتاج نر و ماده ميكنند، البته در كنههايي مثل كنه تيترانيكوس اورتيكا (Tetranychus urticae) كه از مهم‌ترين كنهها و نيز جزء آفات بسيار مهم گياهان زينتي است بعد از جفتگيري، تخمهاي بارور توليد افراد نر و ماده ميكنند و تخمهايي كه بارور نشوند صرفاً توليد افراد نر خواهند كرد.
تنفس كنههاي كوچك جلدي است يعني دستگاه تنفسي خاصي ندارند ولي سيستم تنفسي كنههاي بزرگتر تراشهاي است و مانند حشرات، تراشهها به روزنههاي تنفسي به نام استيگمات(Stigmata) يا اسپراكل (Spiracle) منتهي ميشود.
براساس محل قرارگرفتن روزنههاي تنفسي، كنهها را به هفت راسته تقسيم ميكنيم:
1. آستيگماتا (Astigmata) يا بدون استيگمايان.
2. پروستيگماتا (Prostigmata) يا پيش استيگمايان.
3. مزوستيگماتا (Mesostigmata) يا ميان استيگمايان.
4. نوتوستيگماتا (Notostigmata) يا پشت استيگمايان.
5. متاستيگماتا (Metastigmata) يا پس استيگمايان.
6. تتراستيگماتا (Tetrastigmata) يا چهار استيگمايان.
7. كريپتوستيگماتا (Cryptostigmata) يا نهان استيگمايان.
در زندگي كنهها سه مرحله بعد از مرحله رشد جنسي وجود دارد كه عبارت است از:
الف) مرحله لاروي؛ كنهها در مرحله لاروي داراي سه جفت پا هستند به جزء كنههاي خانواده اريوفيده (Eriophidae) كه تعداد پاهايشان كمتر است.
ب) مرحله پورگي؛ در اكثر كنهها شامل چند مرحله است و به آنها پروتونيمف (Protonymph) و تريتونيمف(Tritonymph) اطلاق ميشود بعد از آن كنه بالغ توليد ميشود.
. ت) اَدالت(Adlult) يا كنه بالغ.
جلسه بيست و يکم
مطالعه كنه ها
مقدمه
در جلسه گذشته در مورد اهميت كنهها مطالبي بيان شد. در اين جلسه توضيحاتي پيرامون كنههايي كه بر روي گياهان زينتي فعالند مطالبي ارائه ميشود.
* راسته مزوستيگماتا (Mesostigmata)
راسته مزوستيگماتا در برگيرنده تعدادي از گونههاي پارازيت و شكارگر است. خانوادههاي مهم شكارگر اين راسته واروئيده(Varroidae) و درمانيسيده(Dermanyssidae) هستند. گونههاي خانواده واروئيده عموماً پارازيت زنبورهاي خانواده آپيده(Apidae) مخصوصاً زنبور عسل معمولي يا آپيسمليفر(Apis mellifera) ميباشند كه بوسيله پاهاي خود به بدن زنبور متصل شده و از خونش تغذيه ميكنند.
در خانواده واروئيده گونه واروآ ژكبسوني (Varroa jacobsoni) داراي انتشار جهاني است و از آفات مهم زنبور عسل در ايران به شمار ميرود.
گونههاي خانواده درمانيسيده(Dermanyssidae) عموماً پارازيت پرندگان و پستانداران هستند و از خون آنها تغذيه ميكنند.
خانواده فيتوزئيده (Phytoseidae) در برگيرنده مهم‌ترين گونههاي شكارگر كنهها است كه از كنههاي گياهخوار تغذيه ميكنند. از اين خانواده گونههايي مثل فيتوزئوليس پرسيميليس (Phytoseiulus persimilis) در جهان بصورت تجارتي توليد انبوه شده و در گلخانهها براي كنترل بيولوژيك گونههاي گياهخواري مانند تترانكيده رها سازي ميشود.
* راسته متاستيگماتا (Metastigmata)
راسته متاستيگمتا (Metastigmata) با ايكسوديدا(Ixodida) در برگيرنده كنههاي دامي است كه از خون دام و انسان تغذيه كرده و ناقل بيماري هستند. اين راسته شامل دو خانواده ايكسوديده (Ixodidae) و آرگازيده (Argasidae) ميباشد كه به ايكسوديدهها راف‌تيكس يا كنههاي سخت و به خانواده ارگازيده سافتتيكس يا كنههاي نرم اطلاق ميشود.
* راسته آستيگماتا (Astigmata)
در راسته آستيگماتا(Astigmata) خانوادههاي ساركوپتيده (Sarcoptidae) و پسوروپتيده (Pesutoptidae) ناقل بيماريهاي مهمي مثل جرب يا گال بر روي پستانداران هستند. در اين راسته تعدادي از گونهها مثل خانواده اكاريده(Acaridae) بر روي محصولات انباري از جمله غلات و خشكبار تغذيه ميكنند.
در همين راسته تعدادي از گونههاي جنس ريزوگليفوس (Rhzoiglyphus)از غدههاي گياهان زينتي تغذيه ميكنند.
* راسته پروستيگماتا (Prostigmata)
راسته پروستيگماتا (Prostigmata) در برگيرنده برخي از مهم‌ترين كنههاي گياهخوار است كه به آنها پلنت فيدينگ اسپايدر مايت (Plant feeding spider mite) يا كنههاي تارتَن اطلاق ميشود. اين كنهها از گياهان مختلف تغذيه ميكنند و تعدادي از گونههاي آنها از مهم‌ترين آفات گياهان به حساب ميآيد.
راسته پروستيگماتا در برگيرنده سه خانواده مهم در روي گياهان زينتي بوده كه عبارت است از:
1. تترانيكيده(Tetranychidae)
2. تارسونميده (Tarsonemidae)
3. اريوهيده (Eryohidae) در خانواده تترانيكيده گونه تترانيكوس اُرتيكه(Tetranychus urticae) يا كنه تارتَن دو لكه‌اي يكي از مهم‌ترين گونههاست كه بر روي گياهان زينتي در همه جاي دنيا ايجاد خسارت ميكند.
اين كنه تخمهاي خودش را به قطر حدود 14/0 ميليمتر در روي سطح برگي گياهان قرار ميدهد و همانند بسياري از كنهها داراي چندين مرحله‌ي رشد از جمله تخم، لارو، پروتونيمف (Protonymph)، تريتونيمف (Tritonymph) و مرحله بالغ ميباشد.
در كنههاي نر عموماً انتهاي شكم باريك و كشيده است در حاليكه در كنههاي ماده انتهاي شكم تقريباً حالت گرد دارد. ماده‌ها با ترشح فرومون كنههاي نر را به سمت خود جذب كرده و جفتگيري ميكنند. سپس كنههاي ماده شروع به تخم ريزي در سطح برگ گياهان ميكنند. در 20 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي حدود 40-30 % هر كنه ماده در هر روز حدود 7 تا 8 تخم ميگذارد و با افزايش رطوبت نسبي محيط، ميزان تخمگذاري آنها كاهش پيدا ميكند.
سيكل زندگي كنهها بر حسب دما بسيار متفاوت است. مثلاً در 30 درجه سانتيگراد دوره رشدي اين كنهها حدود 4 الي 5 روز خواهد بود در حاليكه در 15درجه سانتيگراد دوره رشدي آنها حدود 30 روز به طول ميانجامد.
كنهها بوسيله كليسرهاي نيرومندي كه دارند از كلروپلاست و شيره گياهان تغذيه ميكنند. لكه‌هاي زرد رنگي بر روي برگهاي گياهان ايجاد كرده و در تراكمهاي بالا باعث خشك شدن برگها ميشوند. بنابراين وقتي كه جمعيت آنها بر روي گياهان افزايش پيدا كند به قسمتهاي فوقاني بوتهها و گل‌هاي زينتي مهاجرت ميكنند و تارهاي زيادي را بوجود ميآورند، به همين دليل به آنها اسپايدر مايت (Spidermite) گفته ميشود.
در شرايط طبيعي عموماً زمستان گذراني كنهها به صورت تخم است ولي در شرايط گلخانهاي در تمام سال فعاليت بكنند.
* خانواده تارسو نميده (Tarsonemidae)
خانواده تارسو نميده (Tarsonemidae) در برگيرنده كنههاي بسيار كوچكي بوده كه طول بدنشان عموماً حدود100 تا 300 ميكرون است. پاهاي عقبي اين كنهها از سه جفت پاهاي ديگر كوچك‌تر است. در كنههاي نر پاهاي عقبي به اندامهايي به نام كلايسر تبديل شده كه براي جفتگيري از آنها استفاده ميشود.
يكي از مهم‌ترين كنههاي اين خانواده در دنيا و همچنين در ايران گونه تارسونموس پاليدوس (Tarsonemus pallidus) است كه علي رغم اينكه داراي دامنه ميزباني وسيعي است در روي انواع گياهان زينتي نيز فعاليت ميكند. با ايجاد لكه‌هاي نقرهاي رنگ بر روي گياهان، باعث زخيم شدن برگها و در مواردي باعث پيچيده شدن حاشيه برگها ميشود. اين كنهها تخمهايشان را عموماً در روي جوانههاي گياهي قرار ميدهند و در مواردي از باز شدن جوانههاي گياهان و گل‌ها جلوگيري ميكنند. طول عمر هر نسل آن در شرايط طبيعي حدود 2 هفته ميباشد.
تغذيه كنههاي خانواده اريوفيده از گياهان باعث ايجاد گالهايي در سطح زيرين برگ آنها ميشود و در داخل اين گالها به تغذيه از گياهان ميپردازند كه به اين ترتيب خساراتي به گياهان وارد ميكنند.